Wszyscy lekarze znają skrót RR, który poprzedza podanie wyników pomiaru skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi. Najwyższe usłyszane w mojej praktyce lekarskiej RR skurczowe było wyższe niż skala aparatu rtęciowego ( czyli więcej niż 300 mmHg – o czym wnioskuję na podstawie głośnych tonów słyszanych od góry skali sfigmomanometru), a rozkurczowe 160 mmHg. Pacjent miał obrzęk płuc i był leczony na oddziale intensywnej terapii.
Było to w dość odległych czasach gdy nie dysponowaliśmy jeszcze większością współczesnych leków hipotensyjnych, a także gdy świadomość zarówno lekarzy jak i pacjentów o szkodliwości nadciśnienia nie była dostatecznie wysoka. Najniższe RR jakie słyszałam wynosiło 40/0 mmHg. Pacjent był we wstrząsie i także był leczony na oddziale intensywnej terpaii.
Wspomniane przypadki pochodzą z okresu szpitalnego mojej praktyki lekarskiej czyli z lat 1968 – 1980. W praktyce ambulatoryjnej tak ekstremalnych wartości oczywiście nie spotykałam, ale były za to inne chwile przyprawiające mnie o zwyżki ciśnienia krwi.
Trochę jeszcze starszej historii
Pierwszego pomiaru dokonał wielebny Stephen Hales w 1773 roku, wkładając miedzianą rurkę do tętnicy szyjnej zwierzęcia.
Źródło ilustracji:
http://www.epi.umn.edu/cvdepi/wp-content/uploads/2011/05/Hales-Horse.jpg
Pierwsze próby pomiarów ciśnienia krwi u ludzi również były związane z naruszeniem ciągłości tętnic. Chirurg z Lyonu, dr Faivre w 1856 roku połączył manometr rtęciowy z tętnicą udową pacjenta, u którego wykonano amputację kończyny, rejestrując „średnie ciśnienie”[1]. W roku 1835 Herisson wynalazł sfigmometr, zwany „przyrządem do uwidaczniania działania tętnic”.
Sfigmometr Herissona pozwalał na pomiar ciśnienia w sposób nieinwazyjny poprzez przyłożenie miernika na zewnątrz tętnicy, bez konieczności wprowadzania go do naczyna za pomocą zabiegu chirurgicznego. Ulepszoną konstrukcję zbudował inżynier P. Gernier. Dzięki temu sfigmometrowi lekarz mógł badać puls nie tylko przez dotyk, ale również oglądać wahania słupka rtęci w następstwie pulsowania tętnicy. Ten sposób obserwacji tętnic nie był doskonały.
Niemieccy fizjolodzy wynaleźli sposób rejestrowania owych wahań za pomocą metalowego rylca piszącego na papierze zaczernionym sadzą. Tak powstało urządzenie zwane sfigmografem. Było to pierwsze w dziejach medycyny urządzenie sprawiające, że badanie lekarskie dotychczas oparte na oglądaniu oraz obmacywaniu znalazło swój graficzny wyraz. Wielu badaczy ówczesnej epoki konstruowało różne odmiany sfigmografów. Dość duża popularność tych aparatów była inspiracją do poszukiwania przyrządów podobnych do sfigmografów, ale pozwalających na pomiar ciśnienia krwi, czyli sfigmomanometrów.
Źródło ilustracji
https://www.ntvg.nl/artikelen/riva-rocci-en-de-bloeddruk/volledig
Za wynalazcę takiego przyrządu uważa się włoskiego lekarza Scipione Riva-Rocciego. Był on wszechstronnie wykształcony w medycynie. W 1888 r. otrzymał stopień naukowy doktora z medycyny i chirurgii na Uniwersytecie w Turynie.
Inni słynni absolwenci tego uniwersytetu to Erasmus, Umberto Ecco, Antonia Gramsci, Amedeo Avogadro, a także kilku laureatów Nagrody Nobla.
W 1894 r. uzyskał habilitację z patologii. W 1896 r. przedstawił na Włoskim Kongresie Medycyny Wewnętrznej swój wynalazek: aparat do mierzenia ciśnienia. Ten pierwszy model nie był zbyt dokładny, ponieważ jego mankiet miał szerokość zaledwie 5 cm. Mankiet został poszerzony do 12 cm w 1901 r. W 1907 r. Riva-Rocci uzyskał habilitację z pediatrii. Przez wiele lat (1908-1921) pracował jako wykładowca pediatrii na Uniwersytecie w Pawii.
W 1928 rok zaprzestał praktyki lekarskiej z powodu stanu zdrowia – cierpiał na parkinsonizm, który był powikłaniem zapalenia mózgu. Prawdopodobnie zaraził się od pacjenta. Riva Rocci zmarł 15 marca 1937 r. w Rapallo
Wynaleziony przez siebie aparat do mierzenia ciśnienia krwi opisał w czterech artykułach opublikowanych w latach 1896 – 1897 na łamach pisma Gazzetta Medica di Torino.
Źródło ilustracji: https://en.wikipedia.org/wiki/Harvey_Cushing#/media/File:Harvey_Williams_Cushing_1938b.jpg
Do rozpowszechnienia badania ciśnienia krwi przyczynił się H. Cushing, który odwiedził w 1901 roku w Pawii S. Riva-Rocciego i zachęcony poznanym sposobem pomiaru stosował go do nadzorowania bezpieczeństwa zabiegów chirurgicznych. Ale największe zasługi w rozpowszechnianiu pomiaru ciśnienia krwi mają towarzystwa ubezpieczeniowe. Już w 1906 r., a więc zaledwie w 14 lat od wynalezienia metody, Northwestern Mutual Life Insurance Company wprowadziło pomiar ciśnienia krwi do badania lekarskiego jako jego obowiązkową część. Autorem tego jakże mądrego zalecenia był dr Fischer, dyrektor towarzystwa.
Technika pomiaru została udoskonalona w 1905 r. przez Mikołaja Siergiejewicza Korotkowa, rosyjskiego chirurga powszechnie uznawanego za odkrywcę tonów słyszanych podczas badania ciśnienia krwi. Korotkow urodził się w rodzinie rosyjskiego kupca 13 lutego 1874 r. w Kursku. Tam ukończył gimnazjum, a następnie wydział medyczny na Uniwersytecie w Charkowie. W 1895 r. przeniósł się na wydział medyczny w Moskwie, gdzie pracował w klinice chirurgicznej. Podczas wojny rosyjsko-japońskiej w latach 1904-1905 był starszym chirurgiem w szpitalu Czerwonego Krzyża w Harbinie w Mandżurii. Podczas tej pracy Korotkow, lecząc wielu żołnierzy z postrzałami tętnic, zainteresował się chirurgią naczyniową. W okresie tym zaczął gromadzić materiał do pracy doktorskiej. Spośród 44 przypadków opisanych w pracy doktorskiej aż 41 pochodziło ze szpitala w Harbinie. Korotkow powrócił z Harbina do St. Petersburga w kwietniu 1905 roku. Pracując nad tezami swojej pracy doktorskiej opublikował w 1905 roku krótkie doniesienie (jak piszą biografowie zawierające tylko 281 słów!) o metodzie osłuchowej pomiaru ciśnienia krwi.
Z wynalazkiem Riva – Rocci konkurowały inne sfigmomanometry konstruowane przez innych lekarzy, – należy wymienić tu dwa nazwiska: Viktor Basch z Austrii oraz Charles Potain z Francji.
Źródło ilustracji: „Stulecie nadciś nienia tętniczego” pod. red. N.Postela-Vinaya, Wyd. Via Medica 1998
W dalszych latach dokonano licznych modyfikacji – można je obejrzeć pod linkiem:
Aparat wzbudził międzynarodowe zainteresowanie czego wyrazem była między innymi wizyta Harveya Cushinga, amerykańskiego neurochirurga, w 1901 roku w Pawii gdzie wówczas pracował Riva Rocci. Aparat do mierzenia ci śnieni krwi spodobał się Cushingowi i był on aktywnym promotorem tego urządzenia w Stanach Zjednoczonych. Harvey Cushing wiedział, że aparat wynaleziony przez Riva – Rocci zwiększy bezpieczeństwo wykonywanych przez niego operacji neurochirurgicznych.
Do szerokiego wdrożenia modelu sfigmomanometru wynalezionego przez Riva Rocci przyczyniły się znacznie obserwacje i badania rosyjskiego chirurga Nikołaja Korotkowa.
Źródło ilustracji: https://pl.wikipedia.org/wiki/Niko%C5%82aj_Korotkow
@mimax2 /Krystyna Knypl